معضلی که گاه با تعدد برنامه‌ها صورت پیچیده‌تری به خود می‌گرفت و هر یک از نهادها سعی داشتند با نگاه بخشی و سازمانی نسبت به مسائل شهر، آن را حل کنند.
در طول این سال‌ها فرایند تهیه و تصویب طرح‌ها و برنامه‌های تهران هیچ‌گاه نتوانست به نتیجه‌ای روشن برسد چرا که در اجرا هماهنگی‌های لازم به وجود نیامد، به این بهانه سراغ هیربد معصومی، معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران که نزدیک به 25سال در جریان تهیه و تجدید نظرهای این طرح‌ها بوده برویم و از او راجع به طرح‌ها بپرسیم.
- از طرح‌های تهیه شده برای تهران بگویید اینکه این طرح‌ها به چه صورت بوده و چرا بدون هماهنگی با دستگاه‌های مرتبط بازنگری می‌شد؟
در حقیقت اولین طرح جامع تهران مربوط به سال 1347 بوده که این طرح را شرکت فرمانفرمایان تهیه کرده بود و بعد از تهیه طرح جامع، شاهد تدوین طرح تفصیلی هستیم که متعاقب طرح جامع تهیه شده است. نکته حائز اهمیت در مورد طرح تفصیلی که اصولا بعد از طرح جامع تهیه می‌شود این است که این طرح در آن زمان یک طرح ناقص بوده و جای برخی نقاط شهر در این طرح سفید است که این مسئله به خودی خود نشان می‌دهد که طرح تمام مناطق را در نظر نگرفته و به گونه‌ای عجولانه تهیه شده است.
23سال از زمان تهیه اولین طرح جامع تهران می‌گذشت که در سال 1370 وزارت مسکن و شهرسازی اقدام به تجدیدنظر در طرح جامع کرد؛ این تجدیدنظر چون که بدون مشارکت و هماهنگی شهردار وقت تهران بود و یک تجدید نظر یک سویه پشت درهای بسته به حساب می‌آمد در اجرا با مشکلات متعددی مواجه شد که بعد از مدت کوتاهی با آشکار شدن ناکارآمدی آن متوقف ماند و شهرداری در اجرا نیز هیچ همکاری با وزارت مسکن به عمل نیاورد و حق هم داشت چرا که طرح جامع،مشارکت تمام دستگاه‌ها را می‌طلبد و بازنگری آن به شکلی که صورت گرفته بود راه را بر هر نوع همکاری می‌بست. با این همه بعد از این مسئله طرح ساماندهی تهران تهیه و تصویب شد و زمانی که طراحان آن، آن را به شهردار وقت(آقای کرباسچی) ابلاغ کردند، شهردار آن را نپذیرفته و طرح ساماندهی تهران برای همیشه در کتابخانه مصوبات شورای عالی شهرسازی بایگانی شد و هیچ وقت به مرحله اجرا درنیامد.
- چرا مسئولان در برخی دستگاه‌ها منابعی را برای تهیه طرح‌های تهران هزینه می‌کردند و برای اجرای آن تمهیداتی نمی‌اندیشیدند؟
ببینید مقیاس طرح جامع، مقیاسی است که امکان اجرایی شدن بدون طرح تفصیلی را ندارد. اصلا مقیاس طرح این اجازه را نمی‌دهد که این طرح با این وضعیت به اجرا در بیاید و ما نیاز به یک طرح فرو دست داریم که این اتفاق هیچ وقت نیفتاد و مسئولان شهری، تهران را که با توسعه باورنکردنی ارضی و انسانی مواجه بود و معضلات آن هر روز ابعاد پیچیده‌تری به خود می‌گرفت با یک طرح دست و پا شکسته که از سال‌ها پیش تهیه شده بود و به روز هم نبود با انبوهی از بخشنامه‌ها اداره می‌کردند.
در این برهه از زمان مسئولان هیچ وقت گرد هم نیامدند تا این طرح‌ها و برنامه‌ها را اصلاح کنند و برای شهر یک تصمیم واحد و کارآمد بگیرند. آنها با نگاه بخشی و سیاسی هر برنامه‌ای را که به خیال خود فکر می‌کردند خوب است پیاده می‌کردند و اینگونه بود که مشکلات هم به موازات این تصمیم‌سازی‌های غیر‌کارشناسانه ابعاد مختلفی پیدا می‌کرد و این آزمون و خطا در مدیریت شهر ادامه داشت و اختلافات سلیقه‌ای در این حوزه به اوج خود می‌‌رسید که کمیسیون ماده 5 فعال شد و کم‌کم تصمیم‌گیری‌ها در‌خصوص تهران به صورت موردی درآمد. چرا که طرح سابق پاسخگوی نیازهای آن روز تهران نبوده و برای توسعه پایتخت نمی‌شد به آن تکیه کرد.
- این اتفاق چه سالی افتاد و روند این تصمیمات موردی به چه صورت بود؟
از سال 80 زمینه این تصمیم‌‌های موردی فراهم شد ولی عملا در سال‌های83-82 بود که به این فکر افتادیم که برداشتی از وضع موجود و شناختی نسبت به مناطق 22گانه تهران داشته باشیم و به همین منظور مهندسان مشاور ما شروع به بررسی مناطق کردند و وضع موجود مناطق مورد مطالعه کامل مهندسان مشاور قرار گرفت؛ هرچند کم و کاستی‌هایی نیز در این زمینه وجود داشته و این افراد با مسائلی مواجه بودند ولی به هر حال این اتفاق افتاد و بعد از مطالعه کامل مناطق، نوبت به مطالعات بعدی رسید که این مطالعات این بار در خصوص شیوه‌های توسعه هر منطقه بود و به این ترتیب بعد از تهیه این مطالعات کارشناسانه در مناطق مختلف پایتخت که در هر منطقه توسط یک مهندس مشاور صورت می‌گرفت در سال 84 -83 مطالعات طرح جامع با رویکردی راهبردی- ساختاری انجام شد و این‌بار وزارت مسکن و شهرسازی با درس عبرتی که از آن تجربه ناموفق خود در تجدید طرح جامع گرفته بود و مشارکت شهرداری را الزامی می‌دانست با شهرداری تهران در تهیه طرح جامع مشارکت کرد و یک نهادی هم در این ارتباط تشکیل شد که این نهاد هماهنگی‌های لازم را بین وزیر مسکن و شهرسازی و شهردار تهران به وجود می‌آورد.
- برای اولین‌بار طرح جامع و طرح تفصیلی همزمان با هم تهیه شد و این موضوع در شورای شهر تهران نظرات مخالف و موافق بسیاری به‌دنبال داشت استدلال‌تان در دفاع از این حرکت چیست؟
برای پاسخ به این سؤال باید یک موضوعی را روشن کنم و آن اینکه یکی از علل عدم‌کارایی طرح‌های تفصیلی تطویل زمان تهیه طرح‌ها و تصویب آن با طرح جامع است چرا که معمولاً تهیه طرح تفصیلی 3 تا 4 سال طول می‌کشد و بر این اساس اقداماتی که قرار است مطابق طرح جامع در شهر صورت بگیرد طولانی‌تر می‌شود و وقتی این اتفاق می‌افتد مجبوریم تهیه هر دو را همزمان با هم تدارک ببینیم. بنابراین ما با اتکا بر این تجربه و با درنظرگرفتن این موضوع که زمان در این اقدامات حرف اصلی را می‌زند سیاست همزمانی طرح جامع و تفصیلی را در تهران اتخاذ کردیم که برای اولین‌بار در کشور صورت می‌گرفت.
این موضوع در سال 86 در شورای عالی شهرسازی و کمیسیون ماده 5 بررسی شد و ما توانستیم زودتر از شورای عالی شهرسازی طرح تفصیلی‌مان را به‌تصویب برسانیم و شورای عالی شهرسازی هم تغییراتی در آن ایجاد کرد که ما هم بازنگری کردیم و در این زمان طرح جامع توسط شهردار تهران به مناطق ابلاغ شد و در حوزه شهرسازی نیز این طرح در کمیته‌های فنی و راهبردی در دست بررسی است که در حقیقت این گام اول و دوم ما بوده و ما در حال حاضر گام سوم را برمی‌داریم و تهیه طرح‌های موضعی و موضوعی شهر تهران در دستور کار ما قرار گرفته است.
- در تهیه این طرح‌ها به‌چه صورت عمل می‌کنید؟
براساس تکالیف طرح جامع و مشخص‌شدن طرح‌های موضعی هر منطقه و اولویت‌بندی‌ای که معاونت شهرسازی و معماری کرده است. ما قبل از اتمام سال، قرارداد 22طرح موضعی را می‌بندیم و در حال حاضر هم فراخوان آن داده شده، شرح خدمات تدقیق شده است و
به جرأت می‌توانم بگویم که 100 طرح موضعی برای امسال و سال آینده تهیه کرده‌ایم که این طرح‌ها در مقیاس فرودست به طرح تفصیلی است. بنابراین با اجرای این طرح‌ها ما دخالت مستقیم در توسعه شهر خواهیم کرد.
- این دخالت ها به‌چه صورت خواهد بود؟
توجه داشته باشید که ما برای اولین‌بار در شهرداری‌های کشور به‌جای اینکه از قطعه، درآمد کسب کنیم در قالب طرح‌های موضعی و کاربری‌های ذخیره، توسعه و نوسازی شهری‌مان ایجاد درآمد و ثروت برای تهران می‌کنیم و پیش‌بینی‌‌مان براین است که با این روش جدید تحولی در توسعه شهر و رونق اقتصاد آن و ایجاد کارآفرینی برای شهر و شهروندان و درآمد برای عمران شهر به‌وجود خواهیم آورد و این اتفاقات براساس طرح‌ها خواهد افتاد.
- میزان پایبندی مسئولان اجرایی در حوزه شهری به این طرح‌ها و برنامه‌ها چقدر می‌تواند باشد؟
اجرای این طرح‌ها الزامی است و شهردار تهران بسیار بر این موضوع تأکید کرده‌اند. چرا که تاکنون بیشترین آسیب را از همین بی‌برنامگی‌ها و موازی‌کاری‌ها دیده‌ایم و دیگر فرصت آزمون و خطا نیست. البته تهیه برنامه 5ساله تهران اجرای این طرح‌ها را تضمین می‌کند. براساس این برنامه، برنامه 5ساله‌مان را انتخاب و ضمانت اجرای کار ما از دو بخش برنامه 5ساله و قانون تأسیس شورای عالی که شهرداری را ملزم می‌کند مصوبات شورای عالی شهرسازی و کمیسیون ماده 5 را اجرا کند تشکیل شده است و بر این اساس هیچ مدیری حق تخطی از طرح جامع را ندارد.
- با این قاطعیتی که از اجرای طرح‌های جامع و تفصیلی سخن گفتید این برداشت را می‌کنیم که حداقل در حوزه معماری و شهرسازی شاهد موازی‌کاری‌ها و بی‌برنامگی نخواهیم بود به‌عنوان اولین اقدام چه برنامه‌ای در این‌زمینه دارید؟
من قول می‌دهم کاملاً براساس طرح جامع عمل کنم و تا چند سال دیگر البته اگر در پست خود باقی بمانم و اتفاقی نیفتد تهران را از این اغتشاش بصری نجات دهم و برنامه‌هایی برای این کار دارم که مطابق با طرح جامع بوده و به هیچ عنوان از آن تخطی نمی‌کند.
- پس می‌توانیم امیدوار باشیم که حداقل شهرسازی براساس طرح عمل خواهد کرد؟
بله؛ شک نکنید.
